حکایت184-دلبستگی سعد به‌دنیا!

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه‌السلامُ یَقُولُ:‌ کَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله مُؤْمِنٌ فَقِیرٌ شَدِیدُ الْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ وَ کَانَ مُلَازِماً لِرَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله عِنْدَ مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ کُلِّهَا لَا یَفْقِدُهُ فِی شَیْ‌ءٍ مِنْهَا، وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله یَرِقُّ لَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَى حَاجَتِهِ وَ غُرْبَتِهِ، فَیَقُولُ: یَا سَعْدُ، لَوْ قَدْ جَاءَنِی شَیْ‌ءٌ لَأَغْنَیْتُکَ، قَالَ: فَأَبْطَأَ ذَلِکَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله، فَاشْتَدَّ غَمُّ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله لِسَعْدٍ، فَعَلِمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مَا دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ مِنْ غَمِّهِ لِسَعْدٍ، فَأَهْبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلَ علیه‌السلامُ وَ مَعَهُ دِرْهَمَانِ، فَقَالَ لَهُ: یَا مُحَمَّدُ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلِمَ مَا قَدْ دَخَلَکَ مِنَ الْغَمِّ لِسَعْدٍ، أَ فَتُحِبُّ أَنْ تُغْنِیَهُ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ لَهُ: فَهَاکَ هَذَیْنِ الدِّرْهَمَیْنِ فَأَعْطِهِمَا إِیَّاهُ وَ مُرْهُ أَنْ یَتَّجِرَ بِهِمَا، قَالَ: فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ سَعْدٌ قَائِمٌ عَلَى بَابِ حُجُرَاتِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله یَنْتَظِرُهُ، فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله، قَالَ: یَا سَعْدُ، أَ تُحْسِنُ التِّجَارَةَ؟ فَقَالَ لَهُ سَعْدٌ: وَ اللَّهِ مَا أَصْبَحْتُ أَمْلِکُ مَالًا أَتَّجِرُ بِهِ، فَأَعْطَاهُ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله الدِّرْهَمَیْنِ، وَ قَالَ لَهُ: اتَّجِرْ بِهِمَا وَ تَصَرَّفْ لِرِزْقِ اللَّهِ، فَأَخَذَهُمَا سَعْدٌ وَ مَضَى مَعَ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله حَتَّى صَلَّى مَعَهُ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ، فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله: قُمْ فَاطْلُبِ الرِّزْقَ، فَقَدْ کُنْتُ بِحَالِکَ مُغْتَمّاً یَا سَعْدُ، قَالَ: فَأَقْبَلَ سَعْدٌ لَا یَشْتَرِی بِدِرْهَمٍ شَیْئاً إِلَّا بَاعَهُ بِدِرْهَمَیْنِ وَ لَا یَشْتَرِی شَیْئاً بِدِرْهَمَیْنِ إِلَّا بَاعَهُ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ، فَأَقْبَلَتِ الدُّنْیَا عَلَى سَعْدٍ، فَکَثُرَ مَتَاعُهُ وَ مَالُهُ وَ عَظُمَتْ تِجَارَتُهُ فَاتَّخَذَ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ مَوْضِعاً وَ جَلَسَ فِیهِ، فَجَمَعَ تِجَارَتَهُ إِلَیْهِ، وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله إِذَا أَقَامَ بِلَالٌ لِلصَّلَاةِ یَخْرُجُ وَ سَعْدٌ مَشْغُولٌ بِالدُّنْیَا لَمْ یَتَطَهَّرْ وَ لَمْ یَتَهَیَّأْ کَمَا کَانَ یَفْعَلُ قَبْلَ أَنْ یَتَشَاغَلَ بِالدُّنْیَا، فَکَانَ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله یَقُولُ: یَا سَعْدُ، شَغَلَتْکَ الدُّنْیَا عَنِ الصَّلَاةِ! فَکَانَ یَقُولُ: مَا أَصْنَعُ؟ أُضَیِّعُ مَالِی؟ هَذَا رَجُلٌ قَدْ بِعْتُهُ، فَأُرِیدُ أَنْ أَسْتَوْفِیَ مِنْهُ، وَ هَذَا رَجُلٌ قَدِ اشْتَرَیْتُ مِنْهُ، فَأُرِیدُ أَنْ أُوفِیَهُ، قَالَ: فَدَخَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله مِنْ أَمْرِ سَعْدٍ غَمٌّ أَشَدُّ مِنْ غَمِّهِ بِفَقْرِهِ، فَهَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه‌السلامُ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلِمَ غَمَّکَ بِسَعْدٍ، فَأَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ؟ حَالُهُ الْأُولَى أَوْ حَالُهُ هَذِهِ؟ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله: یَا جَبْرَئِیلُ، بَلْ حَالُهُ الْأُولَى، قَدْ أَذْهَبَتْ دُنْیَاهُ بِآخِرَتِهِ، فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه‌السلامُ: إِنَّ حُبَّ الدُّنْیَا وَ الْأَمْوَالِ فِتْنَةٌ وَ مَشْغَلَةٌ عَنِ الْآخِرَةِ، قُلْ لِسَعْدٍ: یَرُدُّ عَلَیْکَ الدِّرْهَمَیْنِ اللَّذَیْنِ دَفَعْتَهُمَا إِلَیْهِ، فَإِنَّ أَمْرَهُ سَیَصِیرُ إِلَى الْحَالَةِ الَّتِی کَانَ عَلَیْهَا أَوَّلًا، قَالَ: فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله، فَمَرَّ بِسَعْدٍ، فَقَالَ لَهُ: یَا سَعْدُ أَ مَا تُرِیدُ أَنْ تَرُدَّ عَلَیَّ الدِّرْهَمَیْنِ اللَّذَیْنِ أَعْطَیْتُکَهُمَا؟! فَقَالَ سَعْدٌ: بَلَى، وَ مِائَتَیْنِ! فَقَالَ لَهُ: لَسْتُ أُرِیدُ مِنْکَ یَا سَعْدُ، إِلَّا الدِّرْهَمَیْنِ، فَأَعْطَاهُ سَعْدٌ دِرْهَمَیْنِ، قَالَ: فَأَدْبَرَتِ الدُّنْیَا عَلَى سَعْدٍ حَتَّى ذَهَبَ مَا کَانَ جَمَعَ وَ عَادَ إِلَى حَالِهِ الَّتِی کَانَ عَلَیْهَا. فروع الکافی، کتاب المعیشة، 191-باب النوادر، ص756، ح38. ‌

ابوبصیر می‌گوید: از امام باقر علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود: در عصر رسول خدا صلّى الله علیه وآله مرد فقیرى در میان اهل صفّه بود، به‌نام «سعد»، که بسیار نیازمند و از ملازمین رسول خدا در تمام نمازها بود. هنگامى که پیامبر صلّى الله علیه وآله نیاز شدید او را مشاهده مى‌کرد، بسیار اندوهگین مى‌شد؛ خداوند براى زدودن این غم و اندوه از قلبِ پیامبر صلّى الله علیه وآله جبرئیل را فرستاد و عرض کرد: آیا دوست دارى که او را بى‌نیاز کنى؟ پیامبر فرمود: آرى!. جبرئیل دو درهم به‌پیامبر داد تا براى امر تجارت به‌سعد بدهد؛ پیامبر سعد را دید فرمود: آیا به‌روش تجارت آشنا هستى؟ عرض کرد: چیزى نداشتم که با آن تجارت کنم. فرمود: این دو درهم را بگیر و با آن طلب روزى کن! سعد مشغول شد و چیزى نگذشت که کار و کسب او بالا گرفت و ثروتمند شد؛ محلِّ کسب و کارِ او نزدیک مسجد بود، هنگامى که بلال اذان مى‌گفت، او سرگرمِ تجارتِ خویش بود؛ پیامبر صلّى الله علیه وآله به‌او مى‌فرمود: مثل این‌که دنیا تو را به‌خود مشغول ساخته و از نماز بازمانده‌اى؟ عرض کرد: مى‌فرمایید چه کنم؟ اموالم را ضایع کنم؟! این مرد را که مى‌بینید چیزى از من خریده، مى‌خواهم پول آن را بگیرم، مى‌فرمایید نگیرم؟! آن دیگرى چیزى به‌من فروخته، باید ثمن معامله را به‌او بپردازم، مى‌فرمایید نپردازم؟! پیامبر صلّى الله علیه وآله بسیار اندوهناک شد، اندوهى بیش از زمان فقرِ «سعد»؛ در این هنگام جبرئیل نازل شد، عرض کرد: خداوند از اندوه تو دربارة «سعد» آگاه است، کدام را بیشتر دوست دارى؛ حالت سابقش را یا امروزش را؟ فرمود: حالت سابقش را! چرا که دنیا آخرتش را بر باد داد. جبرئیل عرض کرد: آرى دنیا و اموال دنیا مایة فتنه و سرگرمى و بازماندن از آخرت است، به‌سعد دستور ده، دو درهمى را که روز اوّل به‌او دادى به‌تو بازگرداند، در این صورت به‌حالت اوّل باز مى‌گردد!

پیامبر صلّى الله علیه وآله «سعد» را ملاقات کرد، فرمود: نمى‌خواهى دو درهم ما را بدهى؟ عرض کرد: دو درهم که چیزى نیست، دویست درهم مى‌دهم! فرمود: نه! همان دو درهم را بازگردان. «سعد» دست کرد و دو درهم را داد و از همان روز، دنیا به‌او پشت کرد و تمام آنچه را گرد آورده بود، از دست داد و به‌حالت اوّل بازگشت!