روایت170-شانزده حکمت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام

عَن عبدِالعظیم بنِ عبدِالله الحسنیِّ، قال: قلتُ لأبی جعفر محمد بن علی الرضا علیهماالسلام: یابنَ رسولِ الله، حدثنی بحدیث عن آبائک علیهم‌السلام، فقال: حدثنی أبی، عن جدِّی، عَن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال: أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: لا یزال الناسُ بخیرٍ ما تفاوتوا، فإذا استووا هلکوا، قال: فقلتُ له: زدنی یابنَ رسولِ اللهِ، قال: حدَّثنی أبی، عن جدی، عن آبائه، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: لو تکاشفتم ما تدافنتم، قال: فقلت له: زدنی یابن رسول الله، قال: حدثنی أبی عن جدی عن آبائه علیهم‌السلام: قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: إنکم لن تسعوا الناسَ بأموالکم، فسعوهم بطلاقة الوجه، و حسن اللقاء، فإنی سمعتُ رسولَ اللهِ صلّی اللهُ علیه و آله، یقول: إنکم لن تسعوا الناسَ بأموالِکم، فسعوهم بأخلاقکم، قال: فقلتُ له: زدنی یابنَ رسولِ الله، قال: حدثنی أبی، عن جدی، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: مَن عتب على الزمان، طالت معتبته، فقلتُ له: زدنی یابنَ رسولِ الله، فقال: حدثنی أبی، عن جدی، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: مجالسةُ الأشرار تورث السوءَ الظنَّ بالأخیار، قال: فقلتُ له: زدنی یابن رسول الله، قال: حدثنی أبی، عن جدی، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: بئس الزادُ إلى المعادِ العدوانُ على العبادِ، قال: فقلتُ له: زدنی یابن رسول الله، فقال: حدثنی أبی، عن جدی، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیر‌المؤمنین علیه‌السلام: قیمةُ کلِّ امرءٍ ما یُحسِنُهُ، قال: فقلتُ له: زدنی یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدِّی، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: المرءُ مَخبُوءٌ تحتَ لسانِه، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدِّى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیر‌المؤمنین علیه‌السلام: ما هلک امرءٌ عَرَفَ قدرَهُ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسولِ الله، قال: حدَّثنی أبی، عن جدى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیر‌المؤمنین علیه‌السلام: التدبیرُ قبلَ العملِ یُؤمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدِّى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: مَن وَثِقَ بالزمانِ صُرِعَ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: خاطَرَ بنفسِه مَنِ استغنى [برأیه]، قال: فقلت له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: قلةُ العِیالِ أحدُ الیسارینِ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: مَن دَخَلَهُ العُجبُ هَلَکَ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّ ثنی أبی، عن جدِّى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه‌السلام: مَن أیقَنَ بالخَلَفِ جادَ بالعطیةِ، قال: فقلتُ له: زدنى یابن رسول الله، فقال: حدَّثنی أبی، عن جدى، عن آبائه علیهم‌السلام، قال: قال أمیر‌المؤمنین علیه‌السلام: مَن رَضِىَ بِالعافیةِ مِمَّن دونَهُ رُزِقَ السلامةَ مِمَّن فوقَهُ، قال: فقلتُ له: حَسبِى. عیون أخبارالرضا علیه‌السلام، للشیخ الصدوق، مترجمه علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج2، باب31، ص80، ح204.

از عبدالعظیم حسنی روایت کرده که به‌ابوجعفر؛ امام نهم علیه‌السّلام عرض کردم: یاابن رسول اللَّه! برای من حدیثی از پدران خود علیهم‌السّلام بازگوی، فرمود: حدیث کرد مرا پدرم از پدرانش علیهم‌السّلام که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: پیوسته مردم به‌خیر و خوبی زندگی می‌کنند تا آن زمان که با هم از حیث عقل و علم و سلیقه و تنگدستی و فراخی متفاوتند، و اگر در این امورِ مذکوره با هم مساوی بودند (از بار مسئولیّت شانه خالی کرده و) هلاک می‌شدند، عرضه داشتم: برایم بیفزایید، فرمود: پدرم از جدّم از پدرانش علیهم‌السّلام روایت کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: چنانچه هرکدام شما از عیب و نقصِ پنهانِ دیگری اطّلاع می‌داشت، هرآینه بر وی نمی‌پوشانیدید، و (در نتیجه) اَسرار همه فاش می‌شد. راوی گوید: به‌حضرت عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه، اضافه بفرمایید، فرمود: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام برایم حدیث کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: شما که هرگز توان آن را ندارید که خیرِ مالی به‌مردم برسانید، پس با اخلاقِ خوش و رویِ باز و برخوردِ عالی، با آنان روبرو شوید؛ زیرا من از رسول خدا صلِی اللَّه علیه و آله شنیدم که می‌فرمود: شما که نمی‌توانید با مال به‌دیگران کمک کنید، پس با خُلقِ نیک، با مردم رفتار کنید. راوی می‌گوید: گفتم: ای فرزند پیغمبر، برایم بیشتر بفرما، حضرت فرمود: پدرم از جدم از پدرانش علیهم‌السّلام برایم حدیث کرد که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: هرکس روزگار را مورد سرزنش قرار دهد و نکوهش کند، خود همواره مورد عتاب و سرزنش واقع خواهد شد. (زیرا روزگار و زمان، نیکی و بدی بالاراده ندارد، بلکه مردمِ هر زمانند که با افعالِ ارادیِ خود، در زمان و روزگار، بدی و شرّ و فساد، ایجاد می‌کنند، و زمانه را مسئول دانستن از کمالِ بی‌توجّهی است، و این مردمند که موجبِ تیرگی و فشار و سختی و ناملایمیِ زمانه می‌شوند و سرزنش را با مقصّر و بانی شرّ و فساد انجام می‌دهند، نه با ظرفِ زمان و مکان)، راوی می‌گوید: عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه برایم بیفزا، امام فرمود: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام روایت کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: همنشینی با مردم بد و فاسد، موجب تهمت و بدگمانیِ شخص، به‌مردمِ آبرومند است (یا آنان به‌انسان بدگمان می‌شوند)، گفتم: ای فرزند رسول خدا، زیاده از این برایم بگو، امام فرمود: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام روایت کرده که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: دشمنی کردن با بندگانِ خدا، بسیار بد توشه‌ای است برای سفر آخرت. گفتم: بیشتر برایم بفرمایید، ای فرزند رسول خدا، حضرت فرمود: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام روایت کرده که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: ارزش هر فردی به‌اندازة دانش و آن عملی است که نیک انجام می‌دهد. عرضه داشتم: باز هم برایم بفرمایید، حضرت همان طور از پدرش از نیای گرامش علیهم‌السّلام روایت کرد که امیر‌مؤمنان علیه‌السّلام فرمود: شخصیّت و باطنِ هر فرد در زیر زبانش نهفته و پنهان است. گفتم: یا ابن رسول اللَّه، برایم بیفزایید، حضرت به‌همان طریق از پدرانش علیهم‌السّلام نقل کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: کسی که قدرِ خود را شناخت، هرگز هلاک نخواهد شد. عرض کردم: برایم افزون کن، امام علیه‌السّلام فرمود: پدرم از جدّم از اجدادم علیهم‌السّلام روایت کرده که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: دقت قبل از کردار و عاقبت‌اندیشی پیش از انجام کار، انسان را از پشیمانی دور و در امان می‌دارد. گفتم: بیشتر بفرمایید، امام علیه‌السّلام از پدرش از جدّش از اجدادش علیهم‌السّلام روایت کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: کسی که به‌روزگار تکیه کند زمین خواهد خورد (یعنی چرخِ روزگار، می‌چرخد و بر آن نمی‌توان تکیه کرد). راوی می‌گوید: عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه، برایم بیفزا، فرمود: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام برایم حدیث کرد که امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: آن‌کس که به‌رأی خود اعتماد کند و خویش را از مشورت با دیگران بی‌نیاز ببیند، جان خود را به‌خطر انداخته است. باز گفتم: یا ابن رسول اللَّه! بیش از این برایم بگو، حضرت (با اتصال سند به‌حضرت علی علیه‌السّلام) فرمود: امیرمؤمنان علیه‌السّلام فرمود: داشتن نانخورِ کم، و کمى عائله یکى از دو آسایش و دو فراخی است (انسان در دو حالت از نظر زندگى مادى در آسایش است: نخست این که مال و درآمد فراوانى داشته باشد که جوابگوى نانخورِ او باشد، هرچند عائله‌اش سنگین به‌نظر رسد: درآمد زیاد و نانخور هم زیاد، و راه دیگر این که اگر درآمد او اندک است افراد خانوادة او نیز کم باشند تا به‌زحمت نیفتد: درآمدکم، نانخور هم کم، این در واقع تسلّىِ خاطر براى کسانى است که فرزندان کمى دارند و از کمى فرزندان رنج مى‌برند، مثل این‌که در میان مردم معمول است که اگر کسى خانة کوچکى داشته باشد به‌او مى‌گویند: غمگین نباش، مشکلات تو کمتر است؛ هرکه بامش بیش، برفش بیشتر). عرضه داشتم: یا ابن رسول اللَّه، برایم افزون نما، امام گفت: پدرم از جدم از اجدادم علیهم‌السّلام روایت کرده که امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: هرکس که خودستائی در او راه یافت، هلاک گردید. عرضه داشتم: یا ابن رسول اللَّه، برایم افزون نما، امام (با اتصال سند به‌حضرت علی علیه‌السّلام) گفت: امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: کسی که یقین دارد انفاقِ مال، در راه خداوند جایگزین دارد، (بالنتیجه) در بخشش دستش باز است و به‌راحتی مال را صرف راه حق می‌کند. برای بار آخر گفتم: یا ابن رسول اللَّه، بیش از این برایم بگو، امام (با اتصال سند به‌حضرت علی علیه‌السّلام) فرمود: امیرالمؤمنین علیه‌السّلام فرمود: هرکس تنها به‌سلامت بودن خویش از سوی زیر دستان بسنده کند، سلامت ماندن خود را از جانب بالاتران و زبردستان غنیمت برده است، راوی گفت: عرض کردم: همین قدر کافی است.