وً رُوِیَ أنَّ رسولَ اللهِ صلّى اللهُ علیه وآله قال: لا یکمل المؤمنُ إیمانَه حتّى یحتوی على مائةٍ وثلاثِ خصالٍ: فعلٍ وعملٍ ونیّةٍ وباطنٍ وظاهرٍ. فقال أمیرُالمؤمنین علیٌّ علیه‌السلام: یا رسولَ الله، ما یکون المائةُ وثلاثُ خصالٍ؟ فقال: یا علیّ، مِن صفات المؤمن أن یکونَ جوّالَ الفکر، جوهریَّ الذکر، کثیراً علمه، عظیماً حلمه، جمیل المنازعة، کریمَ المراجعة، أوسعَ الناس صدراً، وأذلّهم نفساً، ضحکُه تبسماً، واجتماعه تعلّماً، مذکّر الغافل، معلّم الجاهل، لا یؤذی مَن یؤذیه، ولا یخوض فی ما لا یعنیه، ولا یشمت بمصیبة، ولا یذکر أحداً بغیبة، بریّاً مِنَ المحرّمات، واقفاً عند الشبهات، کثیر العطاء، قلیل الأذى، عوناً للغریب، وأباً للیتیم، بشره فی وجهه، و حزنه فی قلبه، مستبشراً بفَقره، أحلى مِن الشهد، وأصلد من الصلد، لا یشکف سرّاً، ولا یهتک ستراً، لطیف الحرکات، حلو المشاهدة، کثیر العبادة، حسن الوقار، لیّن الجانب، طویل الصمت، حلیماً إذا جُهل علیه، صبوراً على مَن أساء إلیه، یجل الکبیر، ویرحم الصغیر، أمیناً على الأمانات، بعیداً من الخیانات، إلفه التّقى، وخُلقه الحیاء، کثیر الحذر، قلیل الزلل، حرکاته أدب، وکلامه عجب، مقیل العثرة، ولا یتّبع العورة، وقوراً، صبوراً، رضیّاً، شکوراً، قلیل الکلام، صدوق اللسان، برّاً، مصوناً، حلیماً، رفیقاً، عفیفاً، شریفاً، لا لعّان، ولا نمّام، ولا کذّاب، ولا مغتاب، ولا سبّاب، ولا حسود، ولا بخیل، هشّاشا، بشّاشاً، لا حسّاس، ولا جسّاس، یطلب من الأمور أعلاها، ومن الأخلاق أسناها، مشمولاً لحفظ الله، مؤیّداً بتوفیق الله، ذا قوّةٍ فی لین، وعَزمةٍ فی یقین، لا یَحیِفُ على مَن یُبغض، ولا یأثم فیمن یُحِبُّ، صبور فی الشدائد، لا یجور، ولا یعتدی، ولا یأتی بما یشتهی، الفقر شعاره، والصبرُ دثاره، قلیل المؤونة، کثیر المعونة، کثیر الصیام، طویل القیام، قلیل المنام، قلبه تقی، وعلمه زکی، إذا قدر عفا، وإذا وعد وفى، یصوم رغباً، ویُصلِّی رهباً، ویَحسِنُ فی عمله کأنّه ناظر إلیه، غضَّ الطَّرفِ، سخیَّ الکفّ، لا یردّ سائلاً، ولا یبخل بنائل، متواصلاً إلى الإخوان، مترادفاً للإحسان، یزن کلامَه، وَیَخرِس لسانه، لا یغرَقُ فی بغضه، ولا یَهلِکُ فی حُبِّهِ، لا یَقبَل الباطلَ من صدیقِه، ولا یردّ الحقَّ مِن عدوّه، لا یَتَعَلَّمُ إلاّ لِیَعلَمَ، ولا یَعلَمُ إلاّ لیَعمَلَ، قلیلاً حقدُه، کثیراً شکره، یَطلُبُ النهارَ معیشَتَهُ، ویَبکی اللیل على خطیئته، إن سلک مع أهل الدنیا کان أکیسَهم، وإن سلک مع أهل الآخرة کان أورعَهم، لا یَرضىَ فی کسبِه بِشُبهَةٍ، ولا یَعمَلُ فی دینِه بِرُخصَةٍ، یَعطِفُ على أخیه بزلَّتِهِ، ویرعى ما مضى مِن قدیمِ صحبتِهِ. التّمحیص، الإسکافی، محمد بن همّام، ج1، ص74. موضوع فرمایشات آیت‌الله جرجانی، 19/06/1403، منزل شیخ‌الاسلامی. پی‌نوشت: نوزده ویژگیِ اضافه، هدیه و جایزة رسول خدا صلّی الله علیه و آله است.
پیامبر اکرم صلّى الله علیه وآله به‌امیرمؤمنان على علیه‌السَّلام فرمود: مؤمنِ کامل، داراى یکصد و سه صفت است و این صفات در پنج شاخه خلاصه مى‌شود، صفات عملى گذرا، و صفات عملى مستمر، نیّت، صفات ظاهرى، و باطنى. سپس امیرمؤمنان فرمود: اى رسول خدا، این صد و سه خصلت چیست؟ حضرت فرمودند: اى على، از صفات مؤمن این است که [1-] همیشه فکر مى‌کند، و [2-] ذکر خدا را در آشکار مى‌گوید، [3-] علم او کثیر، و [4-] حوصله و تحمّلش زیاد است و [5-] در منازعات زیبا برخورد مى‌کند، [6-] مراجعاتش کریمانه است (هم در مراجعات مردم به‌او کریمانه برخورد مى‌کند، یعنى یا الآن توانائى آن را دارد و انجام مى‌دهد یا وعدة انجام آن را در آینده مى‌دهد و یا نمى‌تواند انجام دهد که عذرخواهى مى‌کند، و هم مراجعه‌اش به‌دیگران کریمانه است، یعنى اگر از کسى چیزى مى‌خواهد مؤدّبانه است و طلبکارانه نیست و اصرار نکرده و طرف را مأخوذ به‌حیا نمى‌کند)، [7-] سعة صدرش از همه بیشتر، [8-] تواضعش زیاد است، [9-] با صداى بلند نمى‌خندد و [10-] حضورش در اجتماعات همراه با تعلیم و تعلّم است، [11-] غافلان را تذکّر مى‌دهد و [12-] جاهلان را تعلیم مى‌کند، [13-] کسى که او را اذیّت کند آزار نمى‌دهد و [14-] در چیزى که به‌او مربوط نیست دخالت نمى‌کند، [15-] اگر کسى که به او آزار رسانده دچار مصیبت شود او را شماتت نمى‌کند، و [16-] غیبت نمى‌کند، [17-] از محرّمات بیزار است، و [18-] در شبهات توقّف کرده و مرتکب آنها نمى‌شود، [19-] عطایش زیاد، و [20-] اذیّتش کم است، [21-] به‌افراد غریب کمک مى‌کند و [22-] براى ایتام پدر است، [23-] گشاده‌رویی او در سیمایش است، و [24-] اندوهش در دلش ساکن است، [25-] از فقر خود شاد است، [26-] شیرین‌تر از عسل، و [27-] سخت‌تر از تخته‌سنگ است، [28-] اسرارى که مردم به‌او مى‌گویند بازگو نمى‌کند و [29-] اگر خودش هم به‌سرّ مردم پى برد بازگو نمى‌کند، [30-] حرکات مؤمن توأم با لطف و [31-] دیدارش شیرین، [32-] عبادتش زیاد است و [33-] حرکات سبک از او سر نمى‌زند و [34-] نرمش و محبّت دارد، [35-] سکوتش زیاد است، [36-] در مقابل جهل نادانان بردبار و [37-] در مقابل بدى صبور و [38-] به‌بزرگان احترام مى‌گذارد و [39-] کوچک‌ها را مورد نوازش قرار مى‌دهد، [40-] شخصى امانت‌دار است، و [41-] از خیانت دورى مى‌کند، [42-] دوست او تقوى و [43-] اخلاقش حیا است، [44-] در مقابل خطرات مواظب است، و [45-] لغزش او کم است، [46-] حرکاتش مؤدبانه است، [47-] سخنانش تعجّب‌برانگیز است، [48-] لغزش افراد را نادیده می‌گیرد، [49-] به‌دنبال عیوب مردم نیست، [50-] سنگین و با وقار است، [51-] با استقامت و در برابر ناملایمات صبور است، [52-] به‌قضاء الهى راضى [53-] و در مقابل نعمت‌ها شکرگزار است، [54-] کم حرف، [55-] راستگو، [56-] نیکوکار، [57-] محفوظ، [58-] متحمِّل، [59-] سازگار و مداراکننده، [60] پاکدامن است، [61-] شَرَف (آبرو، اعتبار، بزرگواری، رفعت، عرض، عزت، عفت، مجد، ناموس) دارد، [62-] نفرین کننده نیست، و [63-] سخن چین نیست، و [64-] درغگو نیست، و [65-] غیبت کننده نیست، و [66-] فحش‌دهنده نیست، و [67-] حسود نیست، [68-] خسیس نیست، [69-] گشاده‌رو و تازه‌رو و [70-] خنده‌رو، خوشرو و شاداب است، [71-] ظریف و زودرنج نیست، و [72-] فضول، کنجکاو و جاسوس نیست، [73-] در کارهای خیر، به‌دنبال عالی‌ترین و برترین‌ها، و [74-] در اخلاق در پیِ برجسته‌ترین و بالاترین‌ها است، [75-] نگهداری خدا شامل حالِ او شده، و [76-] به‌توفیق الهی تأیید شده است، [77-] در حال نرمی، قدرتمند، و [78-] تصمیمش همراه با یقین است، [79-] به‌دشمن خود، ستم نمی‌کند، و [80-] دربارة دوست خود به‌گناه نمی‌افتد، [81-] در سختی‌ها بسیار شکیبا است، [82-] ستم نمی‌کند، و [83-] تجاوز نمی‌کند، و [84-] هرچه دلش خواست انجام نمی‌دهد، [85-] جامة زیرینش نیاز (به‌خدا) است، و [86-] جامة روئینش استقامت است، [87-] کم‌خرج، هزینه و زحمتش کم است، [88-] کمک و یاریش زیاد، [89-] روزه‌داری او بسیار، [90-] عبادتش طولانی، [91-] خوابش کم و اندک، [92-] دلش پرهیزکار و خداترس، [93-] و دانشش پاکیزه، [94-] هنگامی که قدرت بیابد درمی‌گذرد، و [95-] هنگامی که وعده می‌دهد، وفا می‌کند، [96-] با میل و علاقه روزه می‌گیرد، و [97-] با ترس و خوف نماز می‌خواند، و [98-] و چنان کارش را خوب انجام می‌دهد که گویا دارند او را تماشا می‌کنند، [99-] دیده‌اش (از ناروا) فرو بسته، [100-] دستِ بخشنده، [101-] درخواست کنندة واقعی را رد نمی‌کند، و [102-] نسبت به‌دستاورد دیگران بخل نمی‌ورزد، [103-] با برادران ارتباط وپیوستگی دارد، [104-] در نیکوکاری پیاپی اقدام کند، [105-] سنجیده سخن می‌گوید، و [106-] زبانش را می‌بندد، [107-] در خشم و دشمنی خود، غرق نمی‌شود، و [108-] در دوستیش هلاک نگردد، [109-] باطل را از دوستش نمی‌پذیرد، و [110-] از دشمنش حق را مردود نمی‌داند، [111-] دانش را نمی‌آموزد مگر برای دانستن و آگاهی، و [112-] و دانا نمی‌گردد مگر برای به‌کارگیری، [113-] کینه‌اش اندک، [114-] سپاسش بسیار، [115-] در روز به‌جستجوی وسیلة زندگی می‌پردازد، [116-] و شب برگناهانش گریه می‌کند، [117-] اگر با اهل دنیا همراه شود، زیرک‌ترین آنها است، و [118-] اگر با اهل آخرت ملازم باشد، پارساترین آنها است، [119-] در شغلِ خویش موارد شبهه را نمی‌پسندد، و [120-] ودر عمل به‌دینش دنبال عذر و جواز نمی‌رود، [121-] با خطا و لغزش برادر دینیش به‌عطوفت رفتار، و [122-] حقِّ دوستیِ دیرینه را مراعات می‌کند.